Türkiye 2001 ? 2010 yılları verileri incelendiğinde dünyanın en büyük incir üreticisi ve kuru incir ihracatçısı konumundadır. (FAO, 2012). Türkiye?nin kuru meyve ihracatının önemli bir kalemini oluşturan kuru incir ihracatının 2012 yılı itibarı ile % 60?ı AB üyesi ülkelere yapılmaktadır. (Ege İhracatçı Birlikleri, 2012).

İncir üzerine yapılmış bir çok araştırma incirin toksin oluşturan Aspergillus suşlarının gelişimine ve sonuçta aflatoksin oluşumuna yatkın olduğunu göstermiştir. (Bircan ve ark., 2008)

Aflatoksinler, mikotoksinlerin en önemli grubudur. (Yu et al.,2008). Aspergillus küflerinin aflatoksin oluşturan suşlarından Aspergillus flavus, Aspergillus parasiticus ve Aspergillus nomius?un yaygın olması sıcaklık, bağıl nem ve ürün neminin uygun olması durumunda incir, fındık ve baharatlarda dahil olmak üzere çok çeşitli insan gıdası ve hayvan yeminde bulaşma ve aflatoksin oluşmasına neden olmaktadır. Gıda ürünlerindeki aflatoksin dünya çapında ciddi bir problemdir ve ülkelerarası ticareti etkilemektedir. Gıda ve Tarım Örgütüne (FAO) göre, dünya gıda ürünlerinin yaklaşık % 25?i aflatoksin ile bulaşmıştır ve bulaşmış yemlerin işlenmesi ve gıda ürünlerinin ayıklanması dünya ekonomisine yüzlerce milyon dolara mal olmaktadır. (Moreno and Kang, 1999)

Aflatoksin sorunu Türkiye?nin ihraç ettiği kuru incirde en önemli problemlerdendir. Her yıl ihraç edilen çok miktarda ürün aflatoksin problemi nedeni ile geri gönderilmektedir. AB üyesi ülkeler tarafından sınırda veya ülke içinde yapılan kontrollerde aflatoksin içeriği AB mevzuatlarının üzerinde tespit edilen ürünler Türkiye?ye geri gönderilmekte ayrıca AB Hızlı Alarm Sistemi üzerinden (RASFF) diğer üye ülkelere ve Türkiye?ye bildirim yapılmaktadır.

Ayrıca aflatoksin bulaşmış incirin ayıklanması incir ihracatçıları için önemli masraflar çıkarmakta, aflatoksin miktarı yüksek çıkan ürünlerin imha edilmesi de söz konusu olmaktadır.

1.2. Çalışmanın Amacı

Bu araştırmanın temel amacı Türkiye kuru meyve ihracatının önemli kalemlerinden biri olan kuru incirde aflatoksin sorununu, en önemli ithalatçı konumunda olan AB?den aflatoksin bulaşmış kuru incir nedeni ile alınan bildirimler kapsamında değerlendirmektir.

Araştırmanın temel amacının yanında diğer amaçlar şu şekilde sıralanabilir:

1.       Dünya incir üretiminde son gelişmeler ve bu gelişmeler içinde Türkiye?nin yeri ve öneminin belirlenmesi,

2.       Dünya kuru incir ihracatındaki son gelişmeler ve bu gelişmeler içinde Türkiye?nin yeri ve öneminin belirlenmesi,

3.       AB ve Türkiye?de kuru incirde aflatoksin limitleri ve ilgili mevzuatlardaki son gelişmelerin incelenmesi,

4.       Türkiye?den ihraç edilen ürünlerde aflatoksin sorunu nedeni ile AB tarafından Türkiye?de yapılan denetimlerin değerlendirilmesi,

5.       İhracattan geri dönen kuru incirler ve kuru incirde aflatoksin nedeni ile AB?den alınan hızlı alarm bildirimlerinin incelenmesi

1.3. Çalışmanın Kapsamı

Çalışmada temel inceleme alanı AB yapılan kuru incir ihracatında aflatoksin nedeni ile alınan hızlı alarm bildirimleridir. Ayrıca Dünya ve Türkiye?de incir üretimi ve kuru incir ihracatında ortaya çıkan gelişmelerden de bahsedilmiştir.

Çalışma ana hatları itibarı ile beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konunun önemi, çalışmanın amacı, çalışmanın kapsamı, materyal ve yöntemden bahsedilmiştir. İkinci bölümde dünya ve Türkiye?de incir üretim ve ihracat ile ilgili gelişmeler verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde AB ve Türkiye?de kuru incirde aflatoksin ile ilgili mevzuat düzenlemeleri ve son değişiklikler incelenmiştir. Dördüncü bölüm ihracattan geri dönen ürünler ve AB?ne ihraç edilen kuru incirlerde aflatoksin nedeni ile alınan hızlı alarm bildirimlerinin değerlendirildiği bölümdür. Beşinci bölüm olan sonuç bölümünde elde edilen bilgiler değerlendirilmiş ve daha sonra yapılabilecek çalışmalar açıklanmıştır.

1.4. Materyal ve Yöntem

1.4.1. Materyal

Araştırmada ikincil veri kaynaklarından yararlanılmıştır. Veriler Gıda ve Tarım Örgütü, Türkiye İstatistik Kurumu, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, İzmir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Ege İhracatçı Birlikleri, AB Gıda ve Yem Hızlı Alarm Sistemi gibi kurum ve kuruluşların istatistik, çeşitli rapor, araştırma ve makale çalışmalarından oluşmaktadır.

1.4.2 Yöntem

İncir üretim ve kuru incir ihracat rakamlarının değerlendirilmesinde 2001-2010 yılları arasında yer alan 10 yıllık dönem değerlendirmeye alınmıştır. Türkiye?de kuru incir ihracatında ortaya çıkan son gelişmeler 2010-2011 yılları itibarı ile değerlendirilmiştir. İzmir ilinden ihracattan geri dönen ürünlerin değerlendirilmesi İzmir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü kayıtlarının başladığı 2007 yılından itibaren alınmıştır. AB?den kuru incirde aflatoksin nedeni ile alınan bildirimler 2005 yılından itibaren incelenmiştir.

Elde edilen ikincil verilerin analiz edilmesinde ortalama, yüzde hesapları gibi basit istatistik yöntemlerden yararlanılmıştır. Verilerin araştırma içinde sunulmasında tablolar ve grafik gösterimlerden faydalanılmıştır.

2. KURU İNCİR SEKTÖRÜNE GENEL BİR BAKIŞ

2.1. İncir Üretimi

2.1.1. Dünya İncir Üretiminde Türkiye?nin Yeri ve Önemi

Dünyada 2001-2010 yılları arası 10 yıllık ortalama incir üretimi 1.088.727 tondur. Bu üretimin %50,3?ü Türkiye, Mısır ve İran tarafından yapılmıştır.

Grafik.1. 2001-2010 yılları arası ortalama incir üretiminin ülkelere göre dağılımı. (FAO)

Tablo.1. 2001-2010 yılları arasında ülkelerin incir üretim miktarları. (Ton) (FAO)

İncir üretim miktarları ülke bazında incelendiğinde Türkiye?nin 2001-2010 yılları arasında 10 yıllık ortalama üretiminin 252.956 ton olduğu görülmektedir. Üretim 2001 yılından 2006 yılına kadar istikrarlı olarak artmış, 2007 ve 2008 yılları arasında ise üretimde kayda değer bir miktarda düşme olmuştur. 2009 yılından itibaren ise 10 yıllık ortalama değerlere yakın üretim gerçekleşmektedir. Aynı dönemde Türkiye?ye en yakın üretici ülke Mısır?ın ortalama üretimi 216.662 ton olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılından sonra Mısır?ın üretiminde yüksek miktarda artışların gerçekleştiği ve üretim miktarı olarak Türkiye?nin geride bırakıldığı, 2010 yılında ise büyük bir düşüş gerçekleşerek üretim değerlerinin 10 yıllık ortalamanın altına düştüğü görülmektedir.

Tablo.2. 2001-2010 yılları arasında ülkelerin incir üretim değerleri. ($1000) (FAO)

2.1.2. Türkiye?de İncir Üretiminde Ortaya Çıkan Gelişmeler

Türkiye?de birçok tür incir çeşidi yetiştirilmesine rağmen, özellikle ?Sarı Lop? adı verilen incir çeşidi, büyüklüğü, tadı, etli oluşu, açık rengi ve yumuşak kabuğu ile dünyada kurutmaya en uygun türlerden birisi olarak nitelendirilmektedir. Bu incir çeşidinin ülkemizdeki en önemli üretim alanı, Ege bölgesi, özellikle de İzmir ve Aydın civarıdır. Ülkemiz incir üretiminin % 90?ından fazlasını sarı lop çeşidi incirler oluşturmaktadır. (Ekonomi Bakanlığı, 2012)

Türkiye?de 2001-2010 yılları arasında ortalama olarak 493.977 dekar alanda 252.956 ton incir üretilmiştir. 2010 yılı itibarı ile toplam meyve veren ağaç sayısı 9.301.028 olarak açıklanmıştır. Ağaç başına ortalama verim ise 26 kg olmuştur. İl bazında incelendiğinde toplu meyvelik alanlarının %76,6?sının Aydın, %15,3?ünün ise İzmir?de olduğu görülmektedir. Toplam ağaç sayısının 65,1?i Aydın, %13,3?ü İzmir illerindedir. Üretimin ise %64?ü aydın, %11,3?ü İzmir olmak üzere toplamda %75,3?ü bu iki ilimizde yapılmaktadır. (TÜİK)

Tablo.3. 2001-2010 yılları arasında Türkiye incir üretim değerleri (TÜİK)

2.2. Kuru İncir İhracatı

2.2.1. Dünya Kuru İncir İhracatında Türkiye?nin Yeri ve Önemi

Dünya kuru incir ihracatçısı ülkeler incelendiğinde, 2001-2010 yılları itibarı ile Türkiye yıllık ortalama 44.261 ton ihracat ile dünya kuru incir ihracatının % 55,4?ünü gerçekleştirmektedir. Türkiye?yi % 8,7 ile İran ve % 5,1 ile Suriye izlemektedir. İncir üretim miktarı bakımından Türkiye?ye yakın üretim yapan Mısır listede olmamasına rağmen, Türkiye?nin ihracatının büyük çoğunluğunun gerçekleştiği çeşitli AB üyesi ülkeler ihracatçı olarak listede yer almaktadır. Bu ülkeler kuru inciri birim değer olarak Türkiye?den daha yüksek fiyatlara satmaktadırlar.

Tablo.4. 2001-2010 yılları arası ortalama kuru incir ihracat değerleri. (FAO)

2.2.2. Türkiye?de Kuru İncir İhracatında Ortaya Çıkan Gelişmeler

Türkiye kuru incir ihracatının en önemli kısmını bütün kuru incir oluşturmaktadır. Onu incir ezmesi ve kesilmiş kuru incir izlemektedir.

Tablo.5. 2010-2011 yılları tür bazında kuru incir ihracat değerleri. (EİB)

2011 yılı rakamlarına göre toplam ihracatın %60?ı AB ülkelerine yapılmakta olup elde edilen ihracat gelirinin ise %63?ü bu ülkelerden gelmektedir. Türkiye?nin AB?ne ihracatı incelendiğinde en yüksek ihracatın Almanya ve Fransa?ya yapıldığı, daha sonra sırası ile İtalya, Birleşik Krallık ve Hollanda?nın geldiği görülmektedir.

Tablo.6. 2010-2011 yılları AB ülkeleri bazında kuru incir ihracat değerleri. (EİB)

3. KURU İNCİRDE AFLATOKSİN, MEVZUAT ve DENETİMLER

3.1. Türkiye?de Kuru İncirde Aflatoksin Limitleri ve Mevzuat

Türkiye?de kuru incirde aflatoksin limitleri 29.12.2011 tarih ve 28157 sayılı Resmi Gazete?de yayınlanarak yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği?nde belirlenmiştir. Bu Yönetmelik, 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 23. ve 24. maddelerine ve 1881/2006/EC sayılı Gıdalardaki Belirli Bulaşanların Maksimum Limitlerinin Belirlenmesi Hakkında Avrupa Birliği Komisyon Tüzüğüne paralel olarak hazırlanmıştır. Bu Yönetmelikte geçen bulaşan tanımı ?Gıdaya kasten ilave edilmeyen ancak gıdanın birincil üretim aşaması dahil üretimi, imalatı, işlenmesi, hazırlanması, işleme tabi tutulması, ambalajlanması, paketlenmesi, nakliyesi veya muhafazası ya da çevresel bulaşma sonucu gıdada bulunan hayvan tüyü, böcek parçası gibi yabancı maddeler hariç olmak üzere her tür madde? olarak ifade edilmektedir. Buna göre kuru incirde aflatoksin limitleri şu şekildedir:

Tablo.7. Türkiye Aflatoksin Limitleri (GTHB)

Yönetmeliğe göre, maksimum limiti aşan miktarda bulaşan içeren gıdalar, piyasaya arz edilemez, gıda bileşeni olarak kullanılamaz. Maksimum limitlere uygun gıdalar, bu maksimum limitleri aşan gıdalar ile karıştırılamaz. Bulaşan limitini düşürmek amacıyla ayıklama veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulan gıdalar, doğrudan insan tüketimine sunulması veya gıda bileşeni olarak kullanılması amaçlanan gıdalar ile karıştırılamaz. Mikotoksinleri içeren gıdalara, kimyasal uygulamalar ile detoksifikasyon yapılamaz.

Gıdalardaki mikotoksin limitlerinin resmi kontrolü amacıyla gıdalardan numune alma, numune hazırlama ve analiz metodu kriterlerini belirlemek üzere 15.08.2011 tarih ve 28026 sayılı Resmi Gazete?de ?Gıdalardaki Mikotoksin Limitlerinin Resmi Kontrolü için Numune Alma, Numune Hazırlama ve Analiz Metodu Kriterleri Tebliği? yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Tebliğ hükümlerine göre alınacak numune miktarı ve numune alma şekli ürün cinsi ve parti büyüklüklerine göre belirlenmiştir. Ayrıca gıdalardaki mikotoksin limitlerinin resmi kontrolünde kullanılan analiz metotları ve numune hazırlamaya ilişkin kriterlerde belirlenmiştir.

3.2. AB?de Kuru İncirde Aflatoksin Limitleri ve Mevzuat

AB?de kuru incirde aflatoksin limitleri 19.12.2006 tarihli ve 1881/2006/EC sayılı ?Gıdalardaki Belirli Bulaşanların Maksimum Limitlerinin Belirlenmesi Hakkında Avrupa Birliği Komisyon Tüzüğü? ile belirlenmiştir. İlgili Tüzük?te aflatoksin maksimum limitleri B1 için 2,0 mg/kg ve toplamda (B₁+B₂+G₁+G₂) 4,0 mg/kg olarak belirlenmiş iken 1881/2006 numaralı AB Yönetmeliğinde değişiklik getiren 12 Kasım 2012 tarih, 1058/2012 numaralı AB Komisyon Yönetmeliği ile değiştirilmiştir. Buna göre Avrupa Birliği?nde kuru incir için uygulanan aflatoksin limitleri 3 Aralık 2012 tarihinden itibaren aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

Tablo.8. AB Aflatoksin Limitleri (http://eur-lex.europa.eu)

3.3. AB Gıda ve Veterinerlik Ofisi Mikotoksin Bulaşması Denetimleri

AB Komisyonu, Sağlık ve Tüketiciler Genel Müdürlüğü?ne bağlı Gıda ve Veterinerlik Ofisi AB gerekliliklerine uyumu denetlemek amacı ile AB içinde üye ülkelerde ve AB?ne ihracat gerçekleştiren üçüncü ülkelerde gıda güvenliği kalitesi, hayvan sağlığı ve refahı ve bitki sağlığı mevzuatı açısından denetimler yapan bir kuruluştur.

Gıda ve Veterinerlik Ofisi tarafından ülkemizde 2000 yılından itibaren aflatoksin ve diğer mikotoksinler ile ilgili olarak 5 adet denetim gerçekleştirilmiştir.

Tablo.9. AB FVO Denetimleri (http://ec.europa.eu/food/fvo/index_en.cfm)

2000 yılında yapılan denetimde kuru incir için sonuç olarak ihraç edilecek ürünlerde yapılan resmi kontrollerin yetersiz olduğu, kuru incir ihracatçı firmalarının otokontrollerinin ise yeterli olduğundan bahsedilmiştir. Resmi Otoritenin yapılması gereken işler konusunda bilinçli olduğu, bazı uygulamaların yeni olduğu ve bunların etkisinin değerlendirilmesi için henüz erken olduğu belirtilmiştir. Rapor üzerine Türkiye Resmi Otoriteleri tarafından fındık, antepfıstığı ve kuru incir için taslak hareket planı hazırlanmış ve sunulmuştur. Planda, numune alma prosedürlerinin değişimi, aflatoksinin takibi için rutin kontrol planlarının oluşturulması, personelin eğitilmesi, laboratuarların iyileştirilmesi ve ihracat sertifikalarının düzenlenmesi hususlarında çeşitli düzenlemeler yapılacağından bahsedilmiştir.

2003 yılında yapılan denetimde 2000 yılında yapılan ilk denetim itibarı ile önemli gelişmeler gözlendiği, fakat hala bazı hususlarda eksiklikler olduğu belirtilmiştir. Laboratuvarların AB standardı ISO 17025 kapsamında akreditasyon işlemlerini tamamlaması ve laboratuvar sonuçlarını karşılaştıran uluslararası programlara katılınması gerektiği bildirilmiştir. Ayrıca özellikle çiftçiler düzeyinde depolama koşullarının iyileştirilmesi ve denetimler yapılması gerektiğinden bahsedilmiştir. Türk Resmi Otoriteleri rapora cevap olarak belirtilen konularda çalışmaların zaten başlatıldığını belirtmiştir.

2006 yılında yapılan denetimde; Türkiye?nin Mevzuatının ve resmi kontrolleri yürütmek için Yetkili Otoritenin yapısının iyi kurulmuş olduğu belirtilmiştir. Fakat Yetkili Otoriteler arasında iletişimde, ihracat işlerinin yürütülmesinde, laboratuvarların raporlama prosedürlerinde, Antep fıstığı numune hazırlama metodları ve AB Hızlı Alarm Sistemi bildirimlerinin takibinde bazı hatalar tespit edildiği bildirilmektedir.

2008 yılında yapılan denetim sonucunda Yetkili Otoritenin fındık ve kuru meyve sektörü ile beraber mikotoksin oluşumunu kontrol altında tutmak için bütün aşamalarda büyük gayret gösterdiğinden bahsedilmektedir. Daha önceki raporda belirtilen tavsiyelerin bir çoğunun giderildiği, buna rağmen özellikle mikotoksin oluşumunda etkili olabilecek çiftlik düzeyinde kurutma ve depolama konusunda eksiklerin tespit edildiği belirtilmektedir.

2012 yılı ekim ayında yapılan denetimin raporu henüz yayınlanmamıştır.

4. TÜRKİYE?DE KURU İNCİRDE İHRACATTAN GERİ DÖNEN ÜRÜNLER ve ALINAN HIZLI ALARM (RASFF) BİLDİRİMLERİ

4.1. Yıllar İtibarı ile İhraç Edilen ve Çeşitli Nedenlerle Geri Gönderilen Kuru İncir Miktarları

İhraç edilen kuru incirlerin çeşitli nedenler ile geri dönmesi bu ürünün ihracatında en büyük problemlerden bir tanesidir. Geri dönme nedenleri genel olarak, alıcı ve satıcı firmalar arasındaki ticari anlaşmazlık, gönderilen ürünlerin istenen özelliklere uymaması ve ürünlerin ihraç edildiği ülke sınırında veya içinde yapılan resmi kontroller sonucunda o ülkenin mevzuatında belirtilen şartlara uygun olmadığının tespit edilmesidir. Üretici ve ihracatçı firmaların büyük çoğunluğunun İzmir ve Aydın?da olması ve dönüşlerin İzmir Limanından yapılması nedeni ile geri dönen kuru incirin büyük bölümü İzmir İline gelmektedir. Ürünlerin yurda girişinde geri gelme nedeninden bağımsız olarak ürünler gümrükte Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Gıda Kontrol Görevlileri tarafından numune alınarak Türk Gıda Mevzuatına uygunluğu kontrol edilmekte, uygun olan ürünlerin yurda girişine izin verilmektedir. Geri gelen kuru incirler tekrar aflatoksin kontrolünden geçirilerek işlenmekte ve ihracatı yapılmaktadır. İzmir İlinden geri gelişi yapılan kuru incir miktarları yıllar itibarı ile şu şekildedir.

Tablo.10. Geri gelen kuru incir miktarları (İzmir Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü)

Geri dönen kuru incir miktarları ihraç edilen kuru incir miktarları ile kıyaslandığında ortalama olarak ihraç edilen kuru incirin her yıl % 2-5?inin geri geldiği hesaplanmaktadır.

4.2. Hızlı Alarm Sistemi ve AB tarafından Kuru İncirde Aflatoksin Nedeni ile Yapılan Hızlı Alarm Bildirimlerinin Değerlendirilmesi

Gıda ve Yem Hızlı Alarm Sistemi (RASFF), gıda ve yem zincirinde insan sağlığı ile ilgili ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı tüketiciyi korumak, üye ülkeler ve yetkili otoriteler arasında hızlı ve etkili bilgi iletişimi sağlamak, hızlı uyarı sistemi ile riskli ürünün alıkonulması, geri toplatılması, el konması veya reddedilmesi gibi önlemler almak üzere 178/2002 sayılı AB Tüzüğünün 50. Maddesi doğrultusunda kurulmuştur. Sistem üyeleri 27 AB üyesi ülke, AB Komisyonu, Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi, EFTA Gözlem Otoritesi, EFTA üye ülkeleridir. (Norveç, İzlanda, İsviçre ve Lihteştayn).

AB ülkelerine ihraç edilecek kuru incirler Türkiye?de ihraç aşamasında %100 analiz sıklığı ile denetlenmekte, gönderilen her bir partiden numune alınarak aflatoksin analizleri yetkili laboratuarlarda yaptırılmaktadır. AB ülkeleri ise ithal ettikleri kuru incirleri gerek sınır kontrol noktalarında gerekse ülke içinde aflatoksin kontrollerine tabi tutulmaktadır. 27.11.2009 tarih ve 1152/2009 sayılı Komisyon Yönetmeliği ile aflatoksin bulaşma riski nedeni ile belirli üçüncü ülkelerden ihraç edilecek belirli gıdalara uygulanacak özel şartlar belirlenmiştir. Buna göre AB sınır kontrol noktalarında Türkiye?den ihraç edilen kuru incirlerin %20?si aflatoksin yönünden analize tabi tutulmaktadır.

Sınır kontrollerinde veya ülke içinde yaptırılan analizler sonucunda olumsuz çıkan kuru incirler geri gönderilmekte veya imha edilmektedir. Ayrıca bu ürünler AB Hızlı Alarm Sistemi (RASFF) üzerinden diğer üye ülkelere ve Türkiye?ye bildirilerek gerekli önlemleri alması istenmektedir. Hızlı alarm sisteminden bildirim alan ürünleri üreten ihracatçı işletmeler Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı gıda kontrol görevlileri tarafından denetlenmekte, ürünün akıbeti takip edilmekte, gerek görülmesi durumunda ürünlerden numune alınmakta ve aflatoksin oluşma nedenleri saptanarak giderilmeye çalışılmaktadır. Yapılan çalışmaların sonuçları yine hızlı alarm sistemi üzerinden AB Komisyonuna bildirilmektedir.

Tablo.11. AB Hızlı Alarm Sistemi Bildirimleri (RASSF Yıllıkları, 2005 - 2011)

RASFF sistemi üzerinden 2012 yılı sonuçları incelendiğinde ise kuru incirde aflatoksin ile ilgili 134 hızlı bildirim alındığı görülmüştür.

Bildirimlerin yıllar itibarı ile ortalamaları incelendiğinde yapılan bildirimlerin yaklaşık 1/4?ünün mikotoksinler (aflatoksin, deoxynivalenol (DON), fumonisinler, okratoksin A, patulin, zeralenon) ile ilgili olduğu görülmektedir. Mikotoksinlerin ise %95?ini Aflatoksin bildirimleri oluşturmaktadır.

Türkiye ihraç ettiği ürünler için AB?den yapılan toplam bildirimlerin %8,4?ünü almaktadır. Türkiye?nin aldığı bildirimlerin ise %23,7?si kuru incirde aflatoksin nedeni ile alınan bildirimler oluşturmaktadır.

5. SONUÇ

Türkiye dünyanın en büyük incir üreticisi ve kuru incir ihracatçısı olarak yerini korumaktadır. Kuru incir ihracatımızın % 60?ı ise AB birliği ülkelerine yapılmaktadır. Kuru incirde aflatoksin sorunu yaygın bir problem olup insan sağlığına zararlı etkilerinden dolayı bir çok ülke aflatoksin için sınır değerler belirlemiştir. AB?ne kuru incir ihracatımızda kuru incirde aflatoksin ihracatın önündeki en büyük problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde Aflatoksin B1 için 8 ?g/kg, toplam aflatoksin (B₁+B₂+G₁+G₂) için 10 ?g/kg olan limit değerler, AB?nde Aflatoksin B1 için 2 ?g/kg, toplam aflatoksin (B₁+B₂+G₁+G₂) için 4 ?g/kg?dı. AB Birliği tarafından aflatoksin limitleri 12 Kasım 2012 tarihli Komisyon Yönetmeliği ile 3 Aralık 2012 tarihinden itibaren Aflatoksin B1 için 6 ?g/kg, toplam aflatoksin (B₁+B₂+G₁+G₂) için 10 ?g/kg olarak düzenlenmiştir. Söz konusu düzenleme limitlerde artış getirmesine rağmen 2012 yılı bildirimleri incelendiğinde 134 bildirimin yeni düzenleme uygulansa bile 105 tanesinin hala olumsuz olduğu, bazı partilerde ise analiz sonucunda tespit edilen aflatoksin miktarının izin verilen limitlerin çok üstünde olduğu görülmektedir.

İzmir ilinden ihracattan geri gelen incir miktarı AB tarafından kuru incirde aflatoksin nedeni ile yapılan bildirimler ile karşılaştırıldığında geri dönen incirlerin %60?ından fazlasının AB?de aflatoksin tespit edilmesi nedeni ile geri geldiği anlaşılmaktadır. Kuru incirin ihracattan geri dönmesi ise ihracatçı firmalara ekonomik olarak zarar vermekte, ayrıca Türk kuru incirinin dış pazarda itibar kaybetmesine de neden olmaktadır. Bu nedenle ihracatla ilgili kurum ve kuruluşlar, ihracat firmaları ve çiftçiler ile birlikte kuru incirde aflatoksin sorununun azaltılması için gerekli çalışmaların yapılması önem arz etmektedir.

Ayrıca kuru incirin ihracattan geri dönmesi neticesinde oluşan ekonomik kayıpların tam olarak hesaplanması için bir çalışma yapılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir. Yine sektörde, AB Gıda ve Veterinerlik Ofisi tarafından belirtildiği üzere mikotoksin oluşumunda etkili olabilecek çiftlik düzeyinde kurutma ve depolama konusunda çiftçilerin bilgi düzeylerinin, kurutma ve depolama şartlarının öğrenilmesi için çalışmalar yapılabilir. Bu konuda eksiklerin tespit edilmesi durumunda şartları düzeltmek üzere çeşitli projeler hazırlanabilir.

KAYNAKCA

Avrupa Komisyonu, 2006, 1881/2006/EC sayılı Gıdalardaki Belirli Bulaşanların Maksimum Limitlerinin Belirlenmesi Hakkında Avrupa Birliği Komisyon Tüzüğü, AB Resmi Gazetesi. L 364/5.

Avrupa Komisyonu, 2012, FVO Denetim Raporları 2000-1256, 2003-9105, 2006-8101, 2008-7858, http://ec.europa.eu/food/fvo/ir_search_en.cfm, (Erişim tarihi: 08.12.2012)

Avrupa Komisyonu, 2012, Gıda ve Yem Hızlı Alarm Sistemi Yıllık Raporları ? 2005, 2006, 2007, 2008, 209, 2011, http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/archive_en.htm , (Erişim Tarihi: 05.12.2012)

Avrupa Komisyonu, 2012, Gıda ve Yem Hızlı Alarm Sistemi, https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/portal/, (Erişim Tarihi: 08.01.2012)

Bircan C., Barringer S.A., Ulken U., Pehlivan R., 2008, Aflatoxin levels in dried figs, nuts and paprika for export from Turkey, International Journal of Food Science and Technology, 43: 1492?1498 pp.

Ege İhracatçı Birlikleri, http://www.egebirlik.org.tr/Asp/Content.Asp?Content=4&ID=170&MS=1&MN01=9&MN02=5&MN03=0&MN04=0&MN05=0&MSO=1&IdO=239 , (Erişim Tarihi: 15.12.2012)

Ekonomi Bakanlığı, 2012, ?Kuru İncir? , http://www.ibp.gov.tr/pg/sektorpdf/tarim/kuru_incir_2012.pdf (Erişim Tarihi: 15.12.2012)

Food And Agriculture Organization, http://faostat.fao.org , (Erişim Tarihi: 15.12.2012)

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2011, Türk Gıda Kodeksi Bulaşanlar Yönetmeliği, http://www.gkgm.gov.tr/mevzuat/kodeks/kodeks_yonetmelik/bulasanlar_yonetmelik.html, (Erişim tarihi: 10.12.2012)

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İzmir İl Müdürlüğü, 2012, İhracattan geri gelen ürün kayıtları, (Yayınlanmamış)

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2011, Gıdalardaki mikotoksin limitlerinin resmi kontrolü için numune alma, numune hazırlama ve analiz metodu kriterleri tebliği, http://www.gkgm.gov.tr/mevzuat/kodeks/2011-32.html , (Erişim tarihi: 10.12.2012)

Moreno OJ, Kang MS, 1999, Aflatoxins in maize: the problem and genetic solutions, Plant Breed, 118: 1?16 pp.

Yu, J., Payne, G. A., Campbell, B. C., Guo, B., Cleveland, T. E., Robens, J. F., et al., (2008), Mycotoxin production and prevention of aflatoxin contamination in food and feed, In G. H. Goldman, & S. A. Osmani (Eds.), The Aspergilli: Genomics, Medical Aspects, Biotechnology, and Research Methods (pp. 457e472). Boca Raton: CRC Press.