2002/15

KOYULAŞTIRILMIŞ SÜTLERDEN VE SÜTTOZUNDAN NUMUNE ALMA METODU TEBLİĞİ

Yetki Kanunu Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği

Yayımlandığı R.Gazete 20.03.2002-24701

Tebliğ No 2002/15

Amaç

Madde 1- Bu Tebliğin amacı, 29/12/2001 tarihli ve 24625 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Koyulaştırılmış Süt ve Süttozu Tebliği”nde belirtilen kısmen veya tamamen suyu uzaklaştırılarak koyulaştırılmış süt ve süttozlarının kimyasal analizleri için numune alma metodlarını belirlemektir.

Kapsam

Madde 2- Bu Tebliğ, “Koyulaştırılmış Süt ve Süttozu Tebliği”nde belirtilen kısmen veya tamamen suyu uzaklaştırılarak hazırlanan koyulaştırılmış süt ve süttozlarının kimyasal analizleri için numune alma metodlarını kapsar.

Hukuki dayanak

Madde 3- Bu Tebliğ, 16/11/1997 tarihli ve 23172 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’ne göre hazırlanmıştır.

Numune alma metodları ve sondalar

Madde 4- Koyulaştırılmış süt ürünlerinin kimyasal analizleri için numune alma metodları ve kullanılacak sondalar, genel ilkeleri EK - I'e uygun olarak aşağıdaki şekilde uygulanır:

a) Koyulaştırılmış yüksek yağlı süt, koyulaştırılmış tam yağlı süt, koyulaştırılmış yarım yağlı süt, koyulaştırılmış yağsız süt, şekerli koyulaştırılmış süt, şekerli koyulaştırılmış yarım yağlı süt, şekerli koyulaştırılmış yağsız sütten numune alma işlemi, EK - II’deki 1 inci metoda göre yapılır.

b)Yüksek yağlı süttozu, tam yağlı süttozu, yarım yağlı süttozu, yağsız süttozundan numune alma işlemi, EK - II’deki 2 nci metoda göre yapılır.

c)Kısmen veya tamamen koyulaştırılmış süt ürünlerinden numune alma işleminde kullanılan numune alma sondaları EK - II’deki 2 nci kısma uygun olmalıdır.

Avrupa Birliği’ne uyum

Madde 5- Bu Tebliğ, 87/524/EEC sayılı “Koyulaştırılmış Sütlerden Numune Alma Metodları” hakkında Komisyon Direktifi dikkate alınarak, Avrupa Birliği’ne uyum çerçevesinde hazırlanmıştır.

Geçici Madde 1- Halen faaliyet gösteren ve bu Tebliğ kapsamında yer alan numune alma metodlarını kullanan kurum ve kuruluşlar, 1 yıl içerisinde bu Tebliğ hükümlerine uymak zorundadırlar.

Yürürlük

Madde 5- Bu Tebliğ yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

Madde 6- Bu Tebliğ hükümlerini Sağlık Bakanı ve Tarım ve Köyişleri Bakanı yürütür.

EK-I

Genel İlkeler

1. İdari işlemler

1.1. Numune alacak kişi

1.2. Numunelerin mühürlenmesi ve etiketlenmesi

Resmi kontrol amacıyla alınan numuneler; numunenin bulunduğu yerde, kurallara uygun bir şekilde mühürlenir ve etiketlenir.

1.3. Şahit numuneler

Aynı özellikte en az iki adet numune alınmalı ve alındıktan sonra hemen laboratuvara gönderilmelidir.

1.4. Tutanak

Numuneler, kurallara uygun bir tutanak eşliğinde gönderilmelidir.

2. Numune alma aletleri

2.1. Özellikler

Numune alma aletleri, analiz sonuçlarını etkilemeyecek özellikte, yeterli dayanıklılıkta olmalıdır. Paslanmaz çelik kullanımı tavsiye edilir.

Bütün yüzeyler pürüzsüz olmalı, çatlak bulunmamalı ve köşeler yuvarlatılmış olmalıdır. Numune alma aletleri, her ürünün koşullarına uygun olmalıdır.

3. Numune alma kapları

3.1. Özellikler

Numune kapları ve kapakları, numuneler üzerinde daha sonra yapılacak analiz ve incelemelerin sonucuna etki etmeyecek, numuneleri uygun şekilde koruyacak malzeme ve yapıda olmalıdır. Malzemeler cam, plastik veya metal olabilir. Opak kaplar tercih edilmelidir. Numune içeren şeffaf veya yarı şeffaf kaplar, karanlık bir yerde muhafaza edilmelidir. Kaplar ve kapakları temiz ve kuru olmalıdır. Kabın şekli ve kapasitesi, numune alınacak ürünün gereksinimlerine uygun olmalıdır.

Tek kullanımlık plastik kaplar, plastikten yapılmış kaplar, alüminyum folyo içeren laminatlar veya uygun plastik torbalar, uygun yöntemlerle kapatılarak numune kabı olarak kullanılabilir. Plastik torbalar dışındaki kaplar, metal veya plastik malzemeden yapılmış vidalı kapakla veya uygun bir kapak ile sıkıca kapatılmalıdır. Gerekli ise kapağın hava geçirmez bir plastik contası olmalıdır. Kullanılan tüm kapak ve contalar, çözünmeyen, emici olmayan, yağ geçirgenliği olmayan ve numunenin kokusuna, aromasına, özelliklerine ve yapısına etki etmeyecek nitelikte olmalıdır. Kapakların kaplama malzemeleri koku geçirgenliği olmayan materyalden yapılmış veya kaplanmış olmalıdır.

4. Numune alma tekniği

Numune kabı, numune alındıktan sonra derhal kapatılmalıdır.

5. Numunelerin muhafazası

Numunelerin muhafaza sıcaklığının 25 ⁰C'yi geçmemesi önerilir. Numuneler, yüksek sıcaklıklarda uzun süre bekletilmemelidir.

6. Numunelerin taşınması

Numuneler en kısa süre içinde laboratuvara getirilmelidir. Bu süre 24 saati geçmemelidir. Taşıma sırasında, numunelerin yabancı kokulara, doğrudan güneş ışığına ve 25 ⁰C'den fazla sıcaklığa maruz kalmasını önlemek için gerekli önlemler alınmalıdır.

EK–II

Numune Alma Metodları ve Sondalar

I. Kısım: Numune Alma Metodları

Metod 1: Kısmen Koyulaştırılmış Sütlerden Numune Alma Metodu

1. Uygulama alanı ve amacı

Bu metod, koyulaştırılmış yüksek yağlı süt, koyulaştırılmış tam yağlı süt, koyulaştırılmış yarım yağlı süt, koyulaştırılmış yağsız süt, şekerli koyulaştırılmış tam yağlı süt, şekerli koyulaştırılmış yarım yağlı süt, şekerli koyulaştırılmış yağsız sütten numune alma metodunu belirler.

2. Aletler

2.1. Genel

EK - I genel ilkelerin 2 nci maddesinde açıklanan numune alma aletleri kullanılır.

2.2. Piston ve karıştırıcılar

Büyük miktarlardaki sıvıları karıştıracak piston veya karıştırıcılar, ürünün acı aroma geliştirmeden karıştırılmasını sağlayacak yeterli alana sahip olmalıdır. Pistonlar karıştırma sırasında ürün kabının iç yüzeyini çizmeyecek şekilde olmalıdır.

Materyal, EK -I genel ilkelerin 2 nci maddesinde açıklanan özelliklere uygun olmalıdır.

Kaplardaki sıvıları karıştırmak için önerilen piston ölçüleri Şekil 1’deki ölçülere uygun olmalıdır. Çapı 150 mm olan bir diskin, 100 mm çapındaki dairesel kısmında her biri 12.5 mm çapında altı delik bulunmalıdır. Disk, metal çubuğa merkezinden bağlı, diğer ucunda ise ilmik şeklinde tutacak kısmı olmalıdır. Tutacak da dahil, çubuğun uzunluğu yaklaşık 1 metre olmalıdır.

Küçük tanklar için kullanılacak pistonların ölçüleri Şekil 2’deki ölçülere uygun olmalıdır. Çapı 300 mm olan bir diskin, 230 mm’lik dairesel kısmında her biri 30 mm çapında 12 delik bulunmalıdır. Boyu 2 metreden az olmayan çubuk, bu diske merkezinden bağlı olmalıdır.

Büyük hacimli tanklardaki sıvıları karıştırmak için, mekanik karıştırma veya temiz basınçlı hava ile karıştırma önerilir. Acı aromayı önlemek için minimum hava basıncı ve hacim kullanılmalıdır.

Not: Buradaki temiz basınçlı hava ifadesi ile içinde yağ, su ve toz gibi her türlü kirletici cismin bulunmadığı temiz hava anlatılmaktadır.

2.3. Karıştırıcı

Geniş ağızlı, ürün kabının dibine ulaşmaya yetecek derinlikte, tercihen bir ucu kabın şekline göre biçimlendirilmiş ve Şekil 3’de gösterilmiştir.

2.4. Kepçeler

Numuneleri almak için kullanılan kepçelerin şekil ve boyutu Şekil 4'de gösterilmiştir. Kepçe, en az 150 mm boyunda olan sağlam bir tutacağa yerleştirilmelidir. Kepçe en az 50 mL kapasitede olmalıdır. Kepçenin tutacak kısmı eğik olmalıdır. Kepçeler iç içe geçebilecek şekilde olmalıdır.

2.5. Çubuk

Yuvarlak, yaklaşık 1 metre uzunluğunda ve 35 mm çapında olmalıdır.

2.6. Kap

Alt-numune almak için, geniş ağızlı 5 L kapasiteli kap olmalıdır.

2.7. Kaşık veya Spatula

Geniş ağızlı olmalıdır.

2.8. Numune Kapları

Numune kapları, EK - I genel ilkelerin 3 üncü maddesine uygun olmalıdır.

3. İşlem

3.1. Kısmen koyulaştırılmış sütlerden numune alma metodu

200 g’dan az olmayacak şekilde numune alınmalıdır.

3.1.1. Yeterli homojenlik elde edilene kadar, pistonla, uygun karıştırıcıyla, mekanik çalkalamayla, bir kaptan diğerine dökerek veya temiz basınçlı hava kullanarak ürün iyice karıştırılmalıdır.

Kepçeyle karıştırdıktan hemen sonra numune alınır. Eğer yeterli homojenlik elde etmekte zorlanılıyorsa, ürün kabının içindeki değişik kısımlardan, toplamı 200 g’dan az olmayacak şekilde numune alınır. Numune raporunda, örneğin, alt-numunelerin bir karışımı olup olmadığı belirtilmelidir.

3.1.2. Küçük perakende kaplarda paketlenmiş olan ürünlerden numune alma metodu

Açılmamış ve bozulmamış paketlerden numune alınır. Örneği temsil etmek üzere aynı partiden 200 g’dan az olmayacak şekilde bir veya birden fazla paket alınır.

3.2. Şekerli kısmen koyulaştırılmış sütlerden numune alma metodu

3.2.1. Genel

Şekerli kısmen koyulaştırılmış sütlerin bulunduğu kaplardan numune alımı, özellikle eğer ürün homojen değil ve yapışkansa zor olabilir. Numune alımında, büyük laktoz veya sakaroz kristallerinin bulunuşu, ürünün yapısında oluşan çeşitli tuzların çökmesi veya duvarlara yapışması ya da topaklı yapı yüzünden problemler ortaya çıkarabilir. Bu tür oluşumlar, bir numune çubuğu ürün kabına batırılıp, mümkün olan en çok alana temas ederek içinde dolaştırıldıktan sonra geri çekildiğinde anlaşılabilir. Şeker kristalleri 6 mm.den geniş değilse, numune alma işleminde bu konuda sorun çıkmaz. Eğer ürün homojen değilse, bu durum ürün etiketinde ve raporda belirtilmelidir. Şekerli koyulaştırılmış süt çoğunlukla atmosfer sıcaklığında depo edildiğinden, kütleyi iyi temsil eden bir numune elde etmek için ürünlerin 200C’den aşağı olmayan bir sıcaklığa getirilmesi önerilir.

3.2.2. İşlem

200 gramdan az olmayacak şekilde numune alınmalıdır.

a- Açık kaplar:

Kap iyice temizlenmeli ve kurulanmalıdır. Açılma işlemi sırasında yabancı bir maddenin kaba düşmesini önlemek için uç kısmından açılır. Kabın içeriği, Şekil 3’de gösterilen karıştırıcı kullanılarak karıştırılır. Kabın dibi ve kenarlarına yapışan ürünler kazınarak temizlenir. Çapraz olarak içeri sokulan karıştırıcıyla, örneğin içine hava girmesini engelleyerek, ürün dairesel ve dik hareketlerle iyice karıştırılır. Karıştırıcı çekilir ve üzerine yapışmış olan yoğunlaşmış süt, bir kaşık veya spatula yardımı ile 5 litrelik kaba alınır. Karıştırma ve çekme işlemi, 2-3 litre toplanana kadar tekrar edilir. Bu işleme, homojen olana ve 200 gramdan az olmayacak miktarda numune alınana kadar devam edilir.

b- Bir tarafında veya yan tarafında çıkışı olan kapalı variller:

3.2.1’de anlatılan nedenlerden dolayı, çıkış deliği vasıtasıyla numune alma, ancak kolayca akan ve homojen kıvamdaki koyulaştırılmış sütler için uygundur. İçerdeki ürün çıkış deliğinden bir çubuk sokularak karıştırılmalı ve mümkün olduğu kadar çok yönde karıştırıldıktan sonra, çubuk geri çekilmeli ve 3.2.1’de anlatıldığı gibi numune alınmalıdır. Alternatif olarak, içeridekiler uygun bir kaba alınabilir, burada mümkün olduğu kadar fazla maddenin varilden alınmasına dikkat edilmelidir. Bir karıştırıcı ile karıştırıldıktan sonra, 3.2.1’de anlatıldığı gibi numune alınmalıdır.

3.2.3. Küçük perakende kaplarla paketlenmiş ürünlerden numune alma metodu

Açılmamış ve bozulmamış paket, numune olarak alınır. Ürünü temsil etmek üzere aynı partiden 200 gramdan az olmayacak şekilde bir veya birden fazla paket alınır.

3.3. Numunenin muhafaza edilmesi, depolanması ve taşınması

EK-I genel ilkelerin 5 inci ve 6 ncı maddelerinde belirtilen kurallara uyulur.

Metod 2: Toz Halindeki Süt Ürünlerinden Numune Alımı

1. Uygulamanın alanı ve amacı

Bu metod, yüksek yağlı süttozu, tam yağlı süttozu, yarım yağlı süttozu, yağsız süttozundan kimyasal analizler için numune alma işlemini kapsar.

2. Aletler

2.1. Genel

Ek -1 genel ilkelerin 2 inci maddesinde açıklanan numune alma aletleri kullanılır.

2.2. Sondalar Ürün kabının dibine ulaşacak uzunlukta olmalıdır. Ek -2’nin 2 nci kısmında belirtilen özelliklere uygun sonda kullanılır.

2.3. Kepçe, kaşık veya geniş-ağızlı spatula

2.4. Numune kapları

EK -I genel ilkelerin 3 üncü maddesinde açıklanan numune kapları kullanılır.

3. İşlem

3.1. Genel

Ürünün nem içeriğinin numune alımı ve öncesinde değişmemesi için önlem alınmalıdır. Ürünün bulunduğu kap numune alındıktan hemen sonra kapatılmalıdır.

3.2. İşlem

3.2.1. Numune alma

200 gramdan az olmayacak şekilde numune alınmalıdır. Kuru ve temiz sonda, açıklığı aşağıya doğru çevrilmiş şekilde, uygun hızda, gerekirse kap yan tarafa yatırılmış olarak ürün içinden geçirilir. Sonda, kabın dibine ulaştığında 180 derece döndürülerek, geri çekilir ve ürün numune kabına boşaltılır. Aynı partiden 200 g’dan az olmayacak şekilde bir veya daha fazla sonda yapılarak numune alınmalıdır. Numune alma kabı, numune alma işlemi tamamlandıktan sonra derhal kapatılmalıdır.

3.2.2. Küçük perakende paketler halinde ambalajlanmış ürünlerden numune alma

Açılmamış ve bozulmamış paket numune olarak alınır. Örneği temsil etmek üzere aynı partiden 200 g’dan az olmayacak şekilde bir veya birden fazla paket alınır.

3.2.3. Numunelerin muhafazası, depolanması ve taşınması

EK - I genel ilkelerin 5 ve 6 ncı maddelerinde açıklanan kurallar uygulanır.

2. Kısım: Toz Halindeki Süt Ürünlerinden Numune Almada Kullanılacak Sondalar

1. Sonda Tipleri

Tip B : Kısa, Şekil 5,

2. Materyaller

3. Özellikler

3.1. Sondanın malzemesi kolayca temizlenmesine olanak verecek şekilde olmalıdır.

3.2. Uzun tip sondanın bıçağının çıkıntılı kısmı, kazıyıcı işlevi görecek şekilde yeterli derecede keskin olmalıdır.

3.3. Numune alımını kolaylaştırmak için bıçak ucu yeterli keskinlikte olmalıdır.

4. Başlıca boyutlar

Sondalar, Tablo 1’de verilen ölçülere uygun olmalıdır. Ölçülerde % 10’luk bir fark olabilir.

Tablo 1: Uzun ve kısa tip sondaların özellikleri

5. Sondaların kullanımı hakkında notlar

5.1. Akışı daha zor olan tozlar için, sondalar dik olarak yerleştirilebilir. A Tipi sondalar bu şekilde çevrilerek tamamen dolar ve dik olarak çekilebilirler. B Tipi sondalar sokma esnasında tamamen dolarlar, fakat daha aşağıdaki uçtan dökülmesini önlemek için eğik pozisyonda çıkarılmaları gerekir.

5.2. Kolayca akan tozlarda, kap yana eğilmelidir, sondalar neredeyse yatay olarak, yarık aşağıda kalacak şekilde sokulmalı ve yarık üstte kalacak şekilde çıkarılmalıdır.

Şekil 1: Kaplar için önerilen pistonlar (ölçüler mm cinsinden verilmiştir).

Şekil 2: Küçük tanklar için uygun pistonlar.

Şekil 3:Şekerli koyulaştırılmış sütler için uygun karıştırıcı.

Şekil 4: Sıvılar için uygun kepçe, kapasitesi en az 50 mL ve sap kısmı en az 500 mm.

Şekil 5:Süttozu sondaları (ölçüler mm cinsinden verilmiştir).